Độ tuổi nào học ngôn ngữ thứ hai tốt nhất và tại sao mình chọn dạy con 2 tiếng song song

Kinh nghiệm đi dạy của mình không nhiều (đến nay mới được khoảng gần 4 năm) nhưng mình cũng đã tiếp xúc với các học viên ở nhiều độ tuổi: từ học sinh cấp 1, 2 cho đến sinh viên đại học và người đi làm ở tuổi 40, trên 40 cũng đã có. Từ kinh nghiệm của mình (chúng ta vừa mới nói ở post trước là kinh nghiệm cá nhân không áp dụng được cho tất cả, nhưng cũng không có nghĩa là không có giá trị, phải không?), mình hiểu ra một số điều và có thể đưa ra một số so sánh giữa cách học của trẻ con và người lớn trong việc học tiếng (sinh viên đại học chúng ta tạm xếp vào nhóm người lớn, vì nhóm này cũng đã hình thành nhân cách rõ ràng; học sinh cấp 3 có thể coi như nhóm ở giữa, mang một ít đặc điểm của cả nhóm trẻ em và người lớn). Sau khi cũng có tham khảo thêm vài nguồn thông tin bao gồm cả các trang mạng và sách do các chuyên gia viết, quan điểm chính của mình là: 

Trẻ con và người lớn có cách học khác nhau. Khó có thể nói nhóm nào có lợi thế hơn khi học tiếng, nhưng có thể nói mỗi nhóm đều có những lợi thế và bất lợi so với nhóm kia. 

Xin phép được đưa ra một ít so sánh giữa trẻ em ở độ tuổi đi học và người lớn:

Trẻ em:

Trẻ con học theo bản năng hay có thể nói là theo trực giác. Càng bé thì học theo trực giác càng mạnh. Trẻ rất tin tưởng những gì được dạy, không nghi ngờ hay suy nghĩ quá nhiều về những gì đang được học. Trẻ em không có khó khăn gì nhiều trong việc mở mang đầu óc đón nhận thông tin mới, và việc giỏi bắt chước (vì từ bé trẻ học do bắt chước là chính) cũng có lợi cho việc học tiếng, đặc biệt là trong phát âm. Vì dù sao, học tiếng ở bước đầu không đòi hỏi gì sáng tạo nhiều :) có sáng tạo thì chỉ có thể là trong cách học, không phải nội dung học.

Nhưng chính vì vậy, cách học như vậy có thể là con dao hai lưỡi, vì trẻ em không có khả năng đánh giá được thông tin đang được tiếp cận là đúng, sai, hay có khả năng chính xác được đến bao nhiêu phần trăm. Nếu gặp được thầy giỏi mà nhiệt tình, trẻ sẽ xây dựng nền tảng cho sau này rất vững chắc. Nhưng chẳng may học phải các kiến thức sai, khả năng sửa sau này là rất khó (và tất nhiên khả năng sửa cho cả những người lớn chẳng may học "nhầm" kiến thức nền tàng cũng như vậy).

Trẻ em thường có "tai nghe tốt hơn" người lớn. Chắc chắn "tai nghe tốt" hơn ở đây không có nghĩa là cấu tạo tai tốt hơn. Giống như đã được giải thích ở trên, trẻ em nghe và bắt chước đúng nhanh hơn người lớn rất nhiều. Trẻ em cố gắng bắt chước cho thật giống, trong khi người lớn, sau khi nghe cách phát âm trong tiếng Anh thì thường lục lọi trong đầu để tìm một âm nào trong tiếng Việt gần nhất với âm đó rồi phát âm tiếng Anh theo kiểu tiếng Việt. 

Trẻ em học phát âm dễ dàng hơn vì chúng chưa có "thâm niên trải qua" giai đoạn tạp nham như người lớn. Phát âm thường dễ sửa hơn, và đặc biệt dễ khi trẻ được tiếp xúc với phát âm chuẩn ngay từ khi mới học (tuy nhiên, phát âm chuẩn như người bản ngữ cũng không hẳn là yếu tố quan trọng nhất trong giao tiếp, như chúng ta sẽ nói tiếp ở các phần sau).

Tuy nhiên, mình cũng đã dạy các bé học sinh tiểu học tầm lớp 3, 4 và thấy rằng: các bé này mặc dù "bệnh" không nặng như người lớn, nhưng đã bị ảnh hưởng cách phát âm tiếng Anh kiểu tiếng Việt có lẽ vì do nghe giáo viên ở trường phát âm, nhưng cũng có những bé lại phát âm rất tốt có lẽ do một yếu tố khác nào đó hiện giờ chưa rõ.

Người lớn:

Không ít người lớn ở Việt Nam gặp phải một rào cản vô cùng lớn: họ đã được học và được nghe tiếng Anh tạp nham quá nhiều, dẫn đến một hệ thống tiếng Anh không có đầu có đuôi, nhiều lỗ hổng, đi học đa phần để sửa, và để sửa thành công thì vô cùng, vô cùng khó. Có những trung tâm mở các lớp dạy riêng ngữ âm. Những học viên theo học không phải là không có khả năng sửa phát âm, nhưng họ thường chỉ có thể sửa ngay ở trên lớp theo hướng dẫn của giáo viên. Khi về nhà, họ ít tập và thiếu môi trường để sử dụng tiếng Anh. Kết quả cuối cùng là họ hỏi giáo viên: thưa cô, hết khóa rồi sao em vẫn không cải thiện được mấy?

Người lớn do đã hình thành một hệ thống kiến thức riêng của họ qua quá trình học hỏi của bản thân, mỗi khi tiếp xúc với thông tin mới, họ thường mất một thời gian để "tìm chỗ" cho thông tin này sao cho nó chui lọt vào đâu đó trong hệ thống của riêng họ. Nếu thông tin mới này có vẻ không liên quan đến thế giới quan và kiến thức của họ, thường họ sẽ nhanh chóng gạt bỏ nó (trừ khi họ là những người đầu óc rất nhanh nhẹn, cởi mở). Người lớn khi học tiếng, tiếp cận thông tin khác với những gì được dạy từ trước, mặ dù họ công nhận những kiến thức sai lệch được học và cố gắng sửa đổi, nhưng vì thông tin cũ đã tích đọng và được sử dụng quá lâu, nó giống như một thói quen lâu ngày, biết là xấu nhưng không bỏ được. 

So với trẻ em, người lớn có thêm một điểm bất lợi là họ đã hình thành nhân cách rõ ràng và có cái tôi rất mạnh. Vậy nên, một rào cản nữa nhiều người lớn gặp phải là sợ sai hay sợ cảm giác xấu hổ nếu chẳng may nói gì sai. Nếu sợ sai thì cũng khó mà có thể thoải mái giao tiếp, tập luyện.

Tuy nhiên, người lớn cũng có lợi thế của họ và không thiếu những người lớn thành công trong việc học tiếng Anh khi họ đã ở độ tuổi đi làm. So với trẻ em, người lớn có khả năng tập trung, tư duy và trí nhớ vượt trội, khiến họ có thể hiểu rất nhanh các cấu trúc câu, từ vựng, ngữ pháp phức tạp, và nếu được kèm cặp, họ rất biết tận dụng sự hướng dẫn của giáo viên nếu họ có động lực. Người lớn, bên cạnh đó, có khái niệm "động lực" và biết rõ họ đi học tiếng Anh để phục vụ mục đích gì. Hơn nữa, họ là người tự bỏ tiền túi ra đi học và họ trân trọng những giờ học hơn trẻ nhỏ (kể cả cho những giờ học đó tẻ ngắt). Thực ra, không có lý do gì để nói rằng người lớn học thành công một ngoại ngữ là không thể, thậm chí còn hiệu quả hơn trẻ em rất nhiều nếu cá nhân họ chưa "thấm" các cách dùng và phát âm sai.

Xin nêu 3 ví dụ người thân của mình học tiếng thành công khi đã ở độ tuổi người lớn:

 - Mẹ mình trước học tiếng Nga, đến những năm 90 khi 30 tuổi mới học tiếng Anh (và tự học khá là nhiều), và xác định học để có cơ hội làm việc. Mẹ mình sau đó thường xuyên làm việc trong môi trường tiếng Anh. Đến nay, ngữ điệu tiếng Anh tốt mặc dù phát âm không phải là hoàn hảo; các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cũng tốt và hoàn toàn đủ để có thể giao tiếp trôi chảy với người nước ngoài, thậm chí còn làm phiên dịch ở các buổi thuyết trình nếu chẳng may... không có đồng chí nào chịu dịch.

- Em họ mình năm nay đang học ở Trung Quốc năm thứ 4. Nhiều bạn Trung Quốc còn không tin em mình người VN, cứ tưởng em ấy ở một vùng khác ở TQ đến mặc dù em ấy trước khi sang đó chỉ học 1 năm tiếng ở nhà, sang đó được học thêm 1 năm tiếng trước khi học chính quy bằng tiếng Trung hoàn toàn, và không có khó khăn gì khi học hay giao tiếp cả.

- Chồng mình trước học tiếng Pháp hồi còn học ở trường VN. Anh không hề học một lớp tiếng Anh nào, mà chủ yếu tự học qua phim ảnh. Mặc dù thiếu nền tảng ngữ pháp và từ vựng sử dụng còn thiếu chính xác, anh nghe tốt và có vốn tiếng Anh vừa đủ để giao tiếp hàng ngày. Thậm chí, không ít người các nước đã hỏi anh xem anh đã từng ở Mỹ chưa mà tiếng Anh tốt vậy.

Nhưng dù sao, người lớn cũng có rất nhiều mối bận tâm, lo lắng, áp lực khiến họ không thể tập trung hoàn toàn vào công việc học tập kể cả trong trường hợp họ quyết tâm theo học. Trẻ em trong độ tuổi đi học thì chỉ có ... áp lực học tập, có lẽ cộng hết vào cũng không kém gì nhiều các áp lực đè lên vai cha mẹ chúng, nếu chúng ta nghĩ về những áp lực học tập ngày đêm không có lấy mấy phút để chơi đùa để có thể cho ra cái gọi là "tuổi thơ" ở độ tuổi của chúng.

Kiểu "truyền thống"

Thế còn cho con học từ tiểu học, trung học theo kiểu "truyền thống?"Bạn bè mình rất nhiều người bắt đầu học tiếng từ cấp 1, cấp 2. Bố mẹ cho vào trường chuyên, lớp chuyên, đầu tư cho học thầy Tây 2 buổi 1 tuần những năm cấp 2. Đến khi ra nước ngoài, tiếng Anh cải thiện vùn vụt.  Đa phần đi Tây về tức đã có môi trường là nói trôi chảy, thành thạo, nhưng không phải tất cả đều phát âm chuẩn và có ngữ điệu tự nhiên, hay sử dụng ngữ pháp đúng 100%. Cho con học như quá trình trên cũng có những rủi ro (ví dụ như không thích tiếng Anh, lớp quá đông mà bị tụt hậu về sau nhưng cô giáo không có khả năng giúp đỡ nhiều hơn, quá trình học thời gian thì dài mà rải rác, tiền đầu tư cho con nhiều, con cái đi học nhiều nên có không thời gian riêng mà vẫn phải đi học thêm,...) mà có khi vì lý do không lường trước được, con lại không đi du học được. 

Kết luận

Nhưng tóm lại, người học thành công ngoại ngữ có thể bắt đầu học ở bất kì độ tuổi nào. Thậm chí những người đã học thành công một ngoại ngữ khi học thêm các ngoại ngữ khác còn thấy dễ dàng hơn. Người ta thường thấy người khác giỏi ngoại ngữ thì khen "Đấy, có khiếu nó khác". Nhưng thực ra, lời khen nên chuyển thành "Biết cách đầu tư và thường xuyên tập luyện nó khác". Học ngôn ngữ thứ hai không khác gì học ngôn ngữ thứ nhất về cách thức. Các trẻ phải trải qua 4, 5 năm đầu đời, từng giây từng phút học tiếng mới có thể thông thạo được tiếng của mình. Có cách nào bạn có lưu loát tiếng Anh khi chỉ lên lớp 2 buổi một tuần?

Các lý do mình chọn dạy tiếng Anh song song với tiếng mẹ đẻ từ 1 tuổi:

- học 2 ngôn ngữ song song vào thời điểm trẻ còn bé, chưa thành thạo tiếng mẹ đẻ đảm bảo cao phát âm tiếng Anh chuẩn. hơn nữa, đến khi bé đi học tiểu học có khả năng sẽ bị nghe phát âm sai từ giáo viên. Mình muốn xây dựng nền tảng vững chắc từ bây giờ để bé Bư sẽ không bị ảnh hưởng bởi những sai sót của giáo viên.

- nên tận dụng lúc trẻ còn bé vì trẻ vẫn đang trong giai đoạn khám phá thế giới, vừa chơi vừa học. Thực sự mà nói, không ai, trẻ con cũng như người lớn, thích học theo kiểu ngồi yên một chỗ ghi chép suốt ngày và ngáp ngắn ngáp dài nếu chẳng may nghe phải một ông thầy không biết giảng bài.

- dạy 2 tiếng song song, trẻ sẽ không phải học tiếng nào qua tiếng nào. Các từ vựng mới được học được liên kết trực tiếp với khái niệm liên quan đến cuộc sống, chứ không đi đường vòng là qua tiếng mẹ đẻ. Học theo kiểu đường vòng rất mất thời gian, không hiệu quả, và là cách đa phần người lớn dùng - đây là cái giá phải trả cho việc thành thạo tiếng mẹ đẻ trước ngôn ngữ đang học. Trẻ con tầm lớp 3 khi học tiếng bắt đầu có dấu hiệu học đường vòng. Không rõ là do cách dạy của người lớn hay do tư duy đang phát triển.

- mình không muốn cho bé đi học thêm quá nhiều về sau để không còn có thời gian dành cho sở thích cá nhân và các hoạt động khác.

- cũng như các bậc cha mẹ khác, mình muốn đầu tư cho con nhưng cũng muốn tiết kiệm tiền bạc nếu có thể đầu tư theo cách khác (mà tiền bạc cũng không mua được).

Vậy các post sau, chúng ta sẽ nói tiếp về các hiểu nhầm phổ biến về việc học 2 ngôn ngữ song song cùng lúc và cách thức với nhau (đơn giản là nói chuyện với người lớn), và mình sẽ có những post hướng dẫn các bạn dạy con tiếng Anh. Hãy ghi nhớ: mình cũng chỉ là người đang thử nghiệm :p nhưng đã có rất nhiều người dạy con tiếng thành công, không chỉ 2 mà đến 3, 4 ngôn ngữ.

Vậy, các bà mẹ (và các ông bố) đón đọc nhé.

With love.